Historia

Pod koniec 1945 roku, grupa warszawskich inżynierów drogowych, kolejarzy i pracowników transportu drogowego postawiła sobie za cel stworzenie jednolitej organizacji technicznej. Zalążki organizacji technicznych istniały już podczas zaborów, np. w 1913 roku w Sosnowcu (na terenie ówczesnego zaboru rosyjskiego) powstało Stowarzyszenie Techników Zagłębia Dąbrowskiego.
W Polsce międzywojennej zapoczątkowało swą działalność kilka związków i stowarzyszeń technicznych, m. in. Związek Polskich Inżynierów Kolejowych, Zrzeszenie Pracowników Administracji Technicznej PKP, Zrzeszenie Techników Kolejowych RP czy Związek Inżynierów Drogowych RP. Wobec oczywistych problemów natury społecznej i zawodowej, działalność techniczna tych organizacji schodziła na plan dalszy.
Niemal natychmiast po ustaniu działań wojennych, grupa inicjatywna rozpoczęła spotkania mające na celu stworzenie silnej organizacji technicznej w branży komunikacyjnej. W maju 1946 roku delegaci z całej Polski powołali „Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji”, tworząc równocześnie oddziały wojewódzkie.

Organizacji Oddziału SITK w Katowicach podjął się ówczesny zastępca dyrektora Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych inż. Jan Werner [ ]. Komitet pod jego przewodnictwem skupiał wybitnych fachowców branży kolejowej, drogowej i komunikacji miejskiej, którzy zajmując wysokie i odpowiedzialne stanowiska, poświęcali sporo swojego wolnego czasu na rzecz nowopowstającego stowarzyszenia.
Cel, jaki postawił przed sobą Komitet Organizacyjny obejmował upowszechnianie działalności naukowo-technicznej, rozwój postępu technicznego, rozwój myśli technicznej, propagowanie literatury i wydawnictw technicznych. Zaczęto również tworzyć pierwsze Kluby Techniki i Racjonalizacji (KTiR), których zadaniem było ułatwienie pracy i działalności nowatorskiej i racjonalizatorskiej.
W organizowaniu i aktywizacji działalności w zakresie krzewienia postępu technicznego i myśli racjonalizatorskich, kluczową rolę odegrała Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w Katowicach, staraniem której zorganizowano I Kongres Techników Polskich, który odbył się w Katowicach w grudniu 1946 roku.
20 maja 1947 roku odbyło się I Walne Zebranie Delegatów. Na czele Oddziału Katowickiego SITK stanął ówczesny Dyrektor Okręgu KP Bolesław Olędzki. W Oddziale Katowickim zarejestrowano 670 członków zrzeszonych w 22 Kołach i 6 Klubach TiR.
W początkowych latach działalność rzeczowa Stowarzyszenia ukierunkowała się na:
– organizowanie narad i konferencji technicznych,
– organizowanie spotkań w czasie których wygłaszano odczyty i pogadanki na tematy usprawnień organizacyjnych,
– wymianę doświadczeń,
– udostępnianie i popularyzowanie najnowszych osiągnięć techniki.
Aktywna działalność kół zakładowych owocowała organizowaniem wycieczek techniczno-krajoznawczych, kursów zawodowych i doskonalących oraz szeregiem akcji w zakresie współzawodnictwa pracy, racjonalizacji i wynalazczości. Podjęto współpracę międzynarodową, czego efektem były wyjazdy zagraniczne do Związku Radzieckiego, Anglii, Francji, Czechosłowacji, NRD i RFN. Znaczący wkład w dzieło rozwoju Stowarzyszenia wniosła administracja zarówno terenowa jak i zakładowa.
W wyniku kolejnego Walnego Zebrania Delegatów w 1950 roku na czele Zarządu Oddziału stanął zasłużony działacz i inicjator ruchu stowarzyszeniowego dyrektor Okręgu KP inż. Jan Werner. W trakcie jego kadencji należy wyróżnić takie osiągnięcia jak: organizacja kursów zawodowych, opracowanie programów nauczania dla szkół mechanicznych, drogowych i handlowych, uruchomienie kursu przygotowawczego do egzaminu na stopień inżyniera, powołanie sekcji samochodowej i lotniczej oraz komisji problemowych. Liczba członków SITK wzrosła do 1216 (43 Koła i 15 KTiR). Aktywnie działające KTiR otaczały młodych pracowników opieką, służąc pomocą i wsparciem technicznym
i merytorycznym. Rozwijano czytelnictwo techniczne, tworząc sieć bibliotek zakładowych, dzięki czemu czasopisma i publikacje techniczne stały się bardziej dostępne i powszechne. W wyniku spotkań aktywu Oddziału Katowickiego z grupą posłów na Sejm PRL, udało się przyśpieszyć bądź zrealizować takie wnioski i inwestycje związane z funkcjonowaniem kolei w okręgu śląskim jak:
– dostawa nowych wagonów dla ruchu pasażerskiego (w tym składy piętrowe),
– elektryfikacja linii kolejowych na Śląsku w pierwszej kolejności,
– wprowadzenie lokomotyw spalinowych w okręgu śląskim,
– uruchomienie wydziału elektrotrakcyjnego na Politechnice Śląskiej,
– stabilizacja zatrudnienia kolejarzy,
– modernizacja i rozbudowa stacji rozrządowych i bocznic kolejowych, kluczowych dla gospodarki zakładów produkcyjnych i przemysłowych, głównie kopalń, hut, koksowni i elektrowni.
W owym okresie dużą inicjatywą wykazała się sekcja samochodowa. Organizowano kursy dla kandydatów na prawo jazdy, rozwijano ruch racjonalizatorski i szkoleniowy. Równie prężnie działała sekcja drogowa, szczególnie w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz uzyskiwania i pogłębiania wiadomości z zakresu bhp. Zainicjowano również owocną i twórczą przez wiele lat współpracę z samorządami (ówczesnymi Radami Narodowymi) w zakresie uczestnictwa w projektach technicznych dla inwestycji miejskich, szczególnie w trakcie wprowadzania nowych technologii przy budowie mostów. Członkowie koła działającego przy Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie Park Śląski) opracowali schemat parkingów dla parku, Stadionu Śląskiego oraz układ komunikacyjny wokół parku z wpisaniem go w trasę Katowice – Chorzów.
5 czerwca 1959 roku, gdy na czele Oddziału Katowickiego stał dyrektor OKP Bogusław Glodt [ ] w Sali Sejmowej Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, w historycznym budynku Sejmu Śląskiego odbył się XII Walny Zjazd SITK, któremu przewodniczył Przewodniczący Zarządu Głównego SITK Seweryn Wróbel a gośćmi honorowanymi Zjazdu byli m. in. wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach gen. Jerzy Ziętek i Minister Komunikacji Ryszard Strzelecki. Oprócz udziału w obradach uczestnicy Zjazdu zwiedzili również Koniaków, Wisłę oraz odbyli pieszą wędrówkę po górach Beskidu Śląskiego.
Już wtedy zauważono, że SITK jest siłą motoryczną rozwoju transportu, postępu technicznego i nowej organizacji pracy. Zauważono również podstawowe problemy, których rozwiązanie adresowano do władz resortowych. Dotyczyło to głównie braku wykwalifikowanych kadr technicznych, których wynagrodzenie permanentnie zaniżano (w tamtych latach i przez długie lata później również, uposażenie inżyniera było niższe niż płaca przeciętnego robotnika wykwalifikowanego). Zwrócono również uwagę na brak fachowej literatury technicznej w języku polskim, słabe zaplecze warsztatowe, jak również niedostateczną ilość katalogów i prospektów popularyzujących wiedzę praktyczną.
W maju 1960 roku XIII Walne Zgromadzenie Delegatów Kół SITK w Katowicach wybrało na swego przewodniczącego Dymitra Przewłockiego, a sekretarzem został Marian Liniowski.
Postać Mariana Liniowskiego ze wszech miar zasługuje na poświęcenie mu większej uwagi niż jednorazowa wzmianka.

inż. Marian Liniowski [ ] od 1955 roku był członkiem Zarządu Oddziału, od 1960 roku sekretarzem a w 1963 został Przewodniczącym a później Prezesem Oddziału Katowickiego. Od początków Stowarzyszenia, czynnie uczestniczył w jego pracach. Funkcję prezesa pełnił aż do dnia swej śmierci w sierpniu 2001 roku. Ponad 50 lat ofiarnej społecznej działalności. Jego wyjątkowa postawa, zaangażowanie i oddanie pracy społecznej w Stowarzyszeniu pozytywnie i mobilizująco wpływały na aktyw Oddziału. Oddział poszerzył swą działalność informacyjną i szkoleniową, a popularny wówczas system czynów społecznych sprzyjał rozwojowi wielu ośrodków dydaktycznych, które otrzymały konkretną pomoc w wyposażaniu w przybory naukowe, plansze i modele. Zwiększyła się ilość kół, systematycznie rosła liczba członków, by w 1989 roku osiągnąć ilość 3.380. Ilość kół zakładowych osiągnęła maksymalną liczbę 93.
W 1966 roku w Katowicach obradował V Kongres Techników Polskich. Zacieśniła się współpraca stowarzyszeń zrzeszonych w NOT z placówkami naukowo-badawczymi: Instytutem Spawalnictwa i Instytutem Metalurgii i Żelaza w Gliwicach oraz Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach. [ ]
W zakresie transportu kolejowego, uchwały Kongresu realizowała Sekcja Kolejowa pod przewodnictwem zastępcy dyrektora OKP w Katowicach Aleksandra Pietrasia. Jako poligon doświadczalny sekcja obrała stację Tarnowskie Góry, gdzie zademonstrowano szereg prototypowych usprawnień i projektów wynalazczych, m. in. w zakresie usuwania skutków zimy, urządzeń do odśnieżania torów oraz wprowadzeniem do stosowania nowych procesów technologicznych w służbie drogowej.
Pierwsza połowa lat 70. XX wieku, to „lata tłuste” w działalności Oddziału Katowickiego. Kierowany przez Mariana Liniowskiego Zarząd, rozwinął działalność sekcji branżowych, która polegała głównie na organizacji narad i konferencji naukowo-technicznych oraz organizowaniu kursów specjalistycznych. Powołana została Grupa Rzeczoznawców SITK – Południe, będąca jednostką terenową Zespołu Rzeczoznawców w Warszawie. Działalność grupy objęła cały makroregion południowy (od woj. rzeszowskiego
i krakowskiego po częstochowskie i opolskie). Jako jedni z pierwszych w kraju uprawnienia Rzeczoznawcy otrzymali aktywni działacze naszego oddziału prof. Antoni Rosikoń i prof. Wiesław Szumierz. Odnotować należy, że 31 członków oddziału katowickiego weszło w skład Wojewódzkiego Zespołu Tłumaczy Tekstów Technicznych NOT. Owocny, trzydziestoletni okres działalności Oddziału SITK w Katowicach podsumowano na uroczystej akademii 28 czerwca 1976 roku w sali klubu Fregata przy ul. Młyńskiej.
Nowy podział terytorialny kraju spowodował przejęcie części kół i członków przez nowopowstałe oddziały. Mimo to na koniec lat 70. Oddział Katowicki szczycił się największą po Warszawie, ilością czynnych członków indywidualnych. Kontynuowano zarówno dobre tradycje jak i rozwój działalności organizacyjnej i merytorycznej. W 1982 roku powstał Branżowy Klub Techniki i Racjonalizacji „Transport”, któremu przewodniczył zasłużony działacz i społecznik, wieloletni wiceprezes i członek Zarządu Edmund Góra. W Bytomiu powstała filia Oddziału z Ośrodkiem Rzeczoznawstwa i Usług Techniczno-Ekonomicznych oraz Działem Szkolenia Zawodowego. Powołano Radę Naukowo-Techniczną pod przewodnictwem prof. Antoniego Rosikonia. Oddział czynnie uczestniczył w dwóch priorytetowych projektach usprawnienia komunikacji w GOP: Kolejowym Ruchu Regionalnym (KRR) i Drogowej Trasie Średnicowej (DTŚ). Owocne efekty przyniosła ścisła współpraca Oddziału z Instytutem Transportu Politechniki Śląskiej i Katowickim Ośrodkiem COBiRTK. W latach 1984 i 1985 Oddział Katowice zajął II i III miejsce w kraju w zakresie współzawodnictwa międzyoddziałowego.
Nadeszły trudne lata 90., czasy przełomu i transformacji. XXV Zwyczajny Zjazd Delegatów w Krakowie uchwalił szereg zmian innowacyjnych, dzięki którym Stowarzyszenie mogło prowadzić aktywną działalność w nowej rzeczywistości, w warunkach gospodarki rynkowej i szeroko rozwijającej się konkurencyjnej działalności prywatnej.
Liczne i szybkie zmiany organizacyjne i strukturalne w przedsiębiorstwach, zamykanie i prywatyzacja zakładów pracy, łączenie i likwidacja stanowisk, odejścia na wcześniejsze, nierzadko wymuszone sytuacją ekonomiczną emerytury i świadczenia sprawiły, że działalność Oddziału w regionie, uchodzącym dotychczas za przemysłowe serce Polski, zaczyna słabnąć, a nawet chylić się ku upadkowi. Rozpaczliwe działania i starania Mariana Liniowskiego, skuteczne i efektywne w minionych latach, nie sprawdzały się już w nowych warunkach. Pogarszanie się sytuacji materialnej, kłopoty finansowe, zagrożenie utratą miejsca pracy lub stanowiska, zniechęcały do działalności społecznej, przedstawianej teraz bardzo często ironicznie i aluzyjnie lub nawet wyśmiewanej, a przede wszystkim niedocenianej.
Prowadzona w wielu przedsiębiorstwach i zakładach restrukturyzacja, likwidacja wielu zakładów kolejowych, ich rozpad, powstawanie nowych, zmiana formy ich działalności powodowały stałą wędrówkę członków, którzy zajęci nową sytuacją zawodową, odchodzili od działalności stowarzyszeniowej. Grupka wiernych i oddanych aktywistów skupionych wokół próbującego odnaleźć swe miejsce w nowej sytuacji, mimo stale pogarszającego się stanu zdrowia, Prezesa Mariana Liniowskiego, nie była w stanie zatrzymać tego procesu, a i metody, i sposoby, które doskonale sprawdziły się w latach wcześniejszych, nie przystawały do obecnej sytuacji.
Z największego Oddziału w Polsce zostaje przysłowiowa garstka. Ilość członków i kół maleje w zastraszającym tempie, zaprzestają działalności KTiR. W 2001 roku stan liczbowy Oddziału zmniejszył się prawie dziesięciokrotnie, tzn. do liczby 402 członków.
W 2001 roku, w wieku 80 lat zmarł Marian Liniowski, trwający na swym posterunku niemal do ostatnich godzin. W dziejach Oddziału Katowickiego był prawdziwą legendą. Aktywny działacz zawodowy i społeczny, długoletni prezes-pasjonat, ofiarny i wyjątkowy człowiek o wielkim, otwartym sercu i wyjątkowej osobowości. Wychowawca wielu inżynierów. Promotor większości działań i inicjatyw technicznych i organizacyjnych. Piękny życiorys, piękna karta w dziejach Oddziału. [ ]

W lutym 2002 roku Walne Zebranie Delegatów Kół Oddziału Katowickiego, na którego czele stanął również długoletni zasłużony działacz Bolesław Szpetman [ ] ukierunkowało swe działania na uwiarygodnienie działalności w terenie, konsolidację istniejących kół zakładowych, powoływanie nowych, zwiększenie ilości członków indywidualnych i pozyskiwanie członków wspierających. W staraniach tych, nie sposób pominąć roli, jaką odegrał w tych trudnych latach Prezes Zarządu Krajowego prof. Wiesław Starowicz, [ ] który z anielską wręcz cierpliwością i wyrozumiałością, chociaż nierzadko i z poirytowaniem, obserwował nasze działania, ale zawsze z dużym zrozumieniem i nadzieją wspierał nas, pomagał radą i doświadczeniem, choć może nie zawsze był do nich przekonany, to nigdy nam tego wsparcia i pomocy nie odmawiał.
Oddział Katowicki zaczął mozolnie wypełniać zadania statutowe, pracując płynnie, samodzielnie i utrzymując równowagę finansową.
Członkowie Zarządu Oddziału uczestniczą w pracach i działaniach organizacyjnych i merytorycznych zarówno w Stowarzyszeniu jak i poza nim, uczestnicząc w pracach Zarządu Krajowego Śląskiej Rady FSNT NOT, popularyzując osiągnięcia techniczne, organizując spotkania i konferencje, kursy zawodowe, biorąc udział w spotkaniach i konferencjach organizowanych przez inne oddziały i Zarząd Krajowy. Kol. Bolesław Szpetman w kadencji 2010 — 2016 objął funkcję Sekretarza Generalnego w Zarządzie Krajowym.
Od roku 2010 Oddziałem Katowickim kierował inż. Mieczysław Cieszyński aż do swojej śmierci w roku 2021. Po nim funkcję Prezesa Zarządu Oddziału przejął kol. Jerzy Jakimowicz [ ], długoletni członek SITK czynnie uczestniczący w pracach Oddziału w minionych latach i wspierający jego działalność i funkcjonowanie.

[JWa]